Wat is een toegankelijke PDF?
Iedere digitale publicatie bevat een aantal eigenschappen die het bestand toegankelijk maken. Bijvoorbeeld juist kleurgebruik, alternatieve teksten bij afbeeldingen, toegankelijke inhoud en het meeleveren van toegankelijkheidsmetadata. Ook semantische opmaak is in PDF erg belangrijk om deze toegankelijk te maken. In een PDF doe je dat door elementen te taggen.
Tagging in een PDF
In een toegankelijke PDF zijn alle elementen in de publicatie getagd. De afbeeldingen, paragrafen, lijsten, tabellen en koppen. Deze tags zijn de code ‘onder water’ en vergelijkbaar met de HTML achter een webpagina of EPUB. Deze code zorgt ervoor dat de publicatie semantisch goed is opgemaakt. Sommige hulpsoftware is sterk afhankelijk van deze semantische opmaak van een PDF.
Schermlezers en brailleleesregels bijvoorbeeld baseren hun gehele output op deze code van de PDF. Goed getagde PDF’s zijn prima te gebruiken met dit soort hulpsoftware. Zonder deze tags bestaat de inhoud van een publicatie voor een schermlezer puur en alleen uit platte tekst. Koppen, tabellen en lijsten zijn dan niet als zodanig te herkennen. Voor mensen die afhankelijk zijn van deze software, is een PDF zonder tags erg ontoegankelijk en mogelijk zelfs onbruikbaar.
Ontoegankelijkheden van een PDF
Helaas bevat het PDF-formaat een specieke eigenschap dat hand in hand gaat met ontoegankelijkheid: fixed layout. Daarnaast is het in PDF (nog) niet mogelijk om toegankelijkheidsmetadata mee te leveren.
Fixed layout in een PDF
Fixed layout zorgt helaas voor problemen bij lezers die de weergave van een publicatie willen aanpassen. Bij fixed layout publicaties staan alle elementen (letters, regels, afbeeldingen) op een vaste plek op een pagina. Deze zijn dus niet aan te passen in grootte en herschikken niet als je inzoomt. PDF-bestanden zijn van oorsprong bedoeld voor consistente weergave. Dit betekent dat de weergave niet verandert ongeacht op welk apparaat, met welke applicatie of op welk scherm je de publicatie bekijkt. Het aanpassen van de weergave is een eigenschap die juist voor mensen die slechtziend zijn of dyslexie hebben erg belangrijk is. Maar het aan kunnen passen van tekstweergave is ook voor andere lezers een van de belangrijkste redenen om digitaal te lezen.
In de Europese Toegankelijkheidsakte staat de eis dat weergave van tekst en layout aanpasbaar moet zijn. Hieraan kan met een PDF niet worden voldaan. Meer hierover lees je in artikel De meetlat voor EEA.
Metadata
Toegankelijkheidsmetadata ingesloten in een e-boek geeft informatie over toegankelijkheidseigenschappen en over alle mogelijke manieren van lezen aan de lezer. Deze informatie helpt een lezer om tijdens het gebruik van het boek optimaal gebruik te maken van de mogelijkheden van een e-boek. Ook een reader of app kan gebruik maken van gestandaardiseerde toegankelijkheidsmetadata. Helaas is het niet mogelijk om in een PDF gestandaardiseerde toegankelijkheidsmeta in te sluiten. Meer informatie over metadata is te vinden onder Thema: Metadata.
Toegankelijkheidsstandaarden voor PDF
Er zijn verschillende standaarden die gevolgd kunnen worden om de toegankelijkheid van PDF's te waarborgen. Hoewel het issue met Fixed Layout hiermee niet wordt opgelost, maak je daarmee wel zo toegankelijk mogelijke PDF’s. De belangrijkste standaarden zijn de standaarden Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) en de PDF/UA (Universal Accessibility). Hoewel WCAG van oorsprong richtlijnen biedt voor het toegankelijk maken van webinhoud, zijn de criteria ook toepasbaar op PDF.
PDF/UA-1 (oftewel ISO 14289-1:2015) is wel specifiek gericht op de toegankelijkheid van PDF-documenten. Deze standaard vereist een getagde PDF-versie 1.7 waarmee grotendeels voldaan wordt aan de eisen uit WCAG. Overheden zijn verplicht om PDF’s te publiceren die voldoen aan deze standaard. De formele eisen die gesteld worden in deze standaard zijn in een PDF-document beschreven en te verkrijgen via de website van NEN-ISO. Dit is een complex document. De website van PDF Association (Accessbile PDF) stelt veel praktische informatie beschikbaar, waarmee je uit de voeten kunt zonder dat je in het NEN-document zelf hoeft te duiken. Bijvoorbeeld de Tagged PDF Best Practice Guide: Syntax en PDF Techniques.
Toegankelijke PDF maken
Bij het maken van een toegankelijke PDF zijn er een aantal specifieke dingen waar je op moet letten. Dit naast alle andere eerdergenoemde kenmerken die voor alle digitale publicaties gelden.
- Bronbestand: PDF maak je doorgaans vanuit een bronbestand. Hierbij geldt, hoe toegankelijker het bronbestand, hoe toegankelijker de PDF. Zorg er dus voor dat het kleurgebruik, de alternatieve teksten, de structuur en semantische opmaak van een publicatie in het bronbestand op orde zijn.
- Exporteren: Het is zonde dat als je een goed gedegen toegankelijk bronbestand hebt gemaakt, alle eigenschappen uit dat bronbestand verloren gaan bij de export naar PDF. Verdiep je in de exportmogelijkheden naar PDF vanuit jouw bronbestand. Waarborg dat alle metadata en semantische informatie behouden blijft. Zorg ervoor dat het resultaat een getagde PDF is van versie 1.7 of hoger met ‘echte’ tekst.
- Controleer: Controleer of het resultaat is wat je verwacht. Met name in de tagging kan er wel eens wat misgaan bij de export. Ook kan het voorkomen dat objecten zoals afbeeldingen of tekstvakken in de code op een vreemde plek komen te staan. Hierdoor worden deze objecten op een onlogische plek voorgelezen door schermlezers en voorleestools.
PDF toetsen op toegankelijkheid
Belangrijk onderdeel van de PDF is de tagging van elementen en de volgorde van deze elementen in de code. Om de tagging van PDF helemaal te doorgronden heb je weer andere kennis nodig dan wanneer je in de code (HTML) van een EPUB of webpagina duikt. Toch zul je overeenkomsten zien. Met kennis van HTML kun je dus een heel eind komen.
Adobe Acrobat Pro biedt mogelijkheden om in de code van de PDF te kijken. Daarnaast is er in dit programma een toegankelijkheidschecker beschikbaar. Het is echter niet transparant of deze toegankelijkheidschecker controleert op alle eisen uit de WCAG of PDF/UA.
Matterhorn Protocol
Om een betrouwbare toegankelijkheidschecker voor PDF te vinden, kun je achterhalen of deze controleert volgens het Matterhorn Protocol (PDF Association). Het Matterhorn protocol bestaat uit een lijst van schendingen van de PDF/UA-1 standaard verdeeld onder checkpoints. Bij deze schendingen (failure conditions) is vermeld welke volledig automatisch te controleren en welke handmatig te controleren zijn. 87 conditions kunnen automatisch gecontroleerd worden, 47 conditions moeten handmatig gecontroleerd worden. Voor 2 conditions bestaat geen beoordeling. Indien op al deze conditions wordt getoetst en alle uitkomsten zijn negatief, dan wordt voldaan aan PDF/UA-1. Tools die volgens het Matterhorn Protocol toetsen, testen in ieder geval op alle conditions die automatisch te toetsen zijn. PAC 2024 en veraPDF zijn tools die gebruik maken van het Matterhorn protocol.
Er zijn vele redenen om te kiezen voor PDF als bestandsformaat. Maar als uitgeverij van e-boeken moet je de afweging voor PDF of juist EPUB bewust en overwogen maken. Zoals in dit artikel beschreven staat, is het nooit mogelijk om een PDF – vanwege het oorspronkelijke karakter – geheel aan te bieden als toegankelijke publicatie. Het brengt voor de lezer (en niet alleen de lezer met een beperking) nadelen met zich mee. Juist EPUB biedt voor (grotere) publicaties veel voordelen, zoals te lezen is in EPUB: het enige échte toegankelijke format voor e-books.
